UREDBA O SISTEMATSKOM PRAĆENJU STANJA I KVALITETA ZEMLJIŠTA("Sl. glasnik RS", br. 88/2020) |
Ovom uredbom utvrđuje se sadržina Programa monitoringa zemljišta, metodologija za sistematsko praćenje kvaliteta i stanja zemljišta, kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta, lista parametara za određeni tip zemljišta, lista metoda i standarda koji se koriste za uzorkovanje zemljišta, analiza uzoraka i obrada podataka, obim i učestalost merenja, indikatori za ocenu rizika od degradacije zemljišta, rokovi i način dostavljanja podataka.
Program monitoringa zemljišta naročito sadrži:
1) broj i raspored lokaliteta, položaj mernih mesta prikazan u UTM koordinatnom sistemu (Transverzalni Merkatorov koordinatni sistem);
2) broj profila koji se otvara, odnosno broj uzoraka koji se uzima na svakom lokalitetu;
3) listu parametara koji se ispituju na mestima uzorkovanja zemljišta;
4) listu metoda i standarda koji se koriste za uzorkovanje zemljišta i analizu uzoraka i obradu podataka;
5) odabrane indikatore za ocenu rizika od degradacije zemljišta za svako merno mesto (državna mreža monitoringa);
6) definisanu vremensku dinamiku uzorkovanja zemljišta, analize uzoraka, obrade i prikaza podataka.
Metodologija za sistematsko praćenje kvaliteta i stanja zemljišta i kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta data je u Prilogu 1 - Metodologija za sistematsko praćenje kvaliteta i stanja zemljišta i kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Lista parametara za određeni tip zemljišta obuhvata fizičke, hemijske i mikrobiološke parametre za utvrđivanje kvaliteta i stanja zemljišta.
Lista metoda i standarda obuhvata spisak referentnih metoda i standarda koji se koriste za uzorkovanje zemljišta, analizu uzoraka i obradu podataka.
Liste sa podacima iz st. 1. i 2. ovog člana date su u Prilogu 2 - Lista parametara, metoda i standarda za monitoring zemljišta, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Pedološki profil se otvara radi identifikacije sistematske jedinice zemljišta na nivou tipa prilikom uspostavljanja mernog mesta u državnoj mreži, a zatim na svakih 20 godina.
Izuzetno, kada postoji opasnost od degradacije fizičkih svojstava, uzorkovanje zemljišta u neporemećenom stanju iz pedološkog profila obavlja se na svakih pet godina.
Na nivou lokalne mreže pedološki profil se otvara po potrebi, ukoliko način korišćenja zemljišta na kom se vrši monitoring to zahteva.
Prilikom otvaranja pedološkog profila, uzorci zemljišta se uzimaju iz svakog utvrđenog pedološkog horizonta i po fiksnim dubinama.
Uzorkovanje zemljišta radi ispitivanja fizičkih, hemijskih i mikrobioloških svojstava, vrši se na svakih pet godina, po fiksnim dubinama od 0 do 30 cm i od 30 do 60 cm.
Uzorci zemljišta u lokalnoj mreži mogu se uzimati i na dubini od 0 do10 cm, u zavisnosti od načina korišćenja zemljišta.
Indikatori za ocenu rizika od degradacije zemljišta su:
1) stepen ugroženosti zemljišta od erozije;
2) stepen ugroženosti zemljišta od smanjenja organske materije;
3) stepen ugroženosti zemljišta od zbijanja;
4) stepen ugroženosti zemljišta od zaslanjivanja i/ili alkalizacije;
5) stepen ugroženosti zemljišta od klizišta, osim klizišta i odrona koji mogu nastati rudarskim aktivnostima za vreme trajanja aktivnosti;
6) stepen ugroženosti zemljišta od acidifikacije;
7) stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja.
Indikatori za ocenu rizika od degradacije zemljišta prate se u državnoj mreži.
Izbor indikatora za ocenu rizika od degradacije zemljišta vrši se na osnovu očekivanog stanja ili rezultata prethodnih istraživanja.
Indikatori iz st. 1-3. ovog člana utvrđuju se na osnovu opštih elemenata za ocenu rizika od degradacije zemljišta koji su dati u Prilogu 3 - Opšti elementi za ocenu rizika od degradacije zemljišta, koji je odštampan uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Stepen ugroženosti zemljišta od hemijskog zagađenja određuje se na osnovu vrednosti zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu datih u propisu kojim se utvrđuju granične vrednosti zagađujućih, štetnih i opasnih materija u zemljištu i na osnovu vrednosti opasnih i štetnih materija u podzemnim vodama, datih u propisu kojim se utvrđuju granične vrednosti opasnih i štetnih materija u podzemnim vodama.
Podaci dobijeni monitoringom na nivou državne i lokalne mreže dostavljaju se u formi izveštaja o monitoringu zemljišta, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita zemljišta.
Podaci iz stava 1. ovog člana dostavljaju se najkasnije do 31. marta tekuće godine za prethodnu godinu, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita zemljišta.
Danom stupanja na snagu ove uredbe prestaje da važi Uredba o sistematskom praćenju stanja i kvaliteta zemljišta ("Službeni glasnik RS", broj 73/19).
Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", osim odredaba člana 4. st. 2. i 3. ove uredbe, koje se odnose na listu metoda i standarda za monitoring zemljišta, koje se primenjuju od 1. januara 2022. godine.
METODOLOGIJA ZA SISTEMATSKO PRAĆENJE KVALITETA I STANJA ZEMLJIŠTA I KRITERIJUMI ZA ODREĐIVANJE BROJA I RASPOREDA MERNIH MESTA
KARAKTERIZACIJA ZEMLJIŠTA NA LOKALITETU
1. Opšti parametri za karakterizaciju zemljišta na lokalitetu
Opšti parametri za karakterizaciju zemljišta na lokalitetu obuhvataju niz osnovnih svojstava zemljišta i saznanja o dejstvu pedogenetskih faktora koji omogućavaju da se izvrši karakterizacija zemljišta na nekom lokalitetu, na nivou tipa.
Da bi se odredila pripadnost zemljišta određenoj sistematskoj kategoriji, na nivou tipa, potrebno je da se zemljište ispituje na pedološkom profilu koji se otvara do 2 m dubine ili do čvrste stene ili do podzemne vode. Ispituju se građa profila i njegove morfološke osobine po horizontima i uticaj pedogenetskih faktora, jer je nekada moguće na samom terenu utvrditi pripadnost sistematskoj kategoriji. Nakon uzimanja uzorka zemljišta u laboratoriji se na osnovu određivanja sadržaja humusa, boje zemljišta i prisustva novoobrazovanja, kiselosti zemljišta, sadržaja kalcijum-karbonata, određivanja mehaničkog sastava, određivanja stepena zasićenosti bazama i karakterizacije matičnog supstrata može utvrditi pripadnost sistematskoj kategoriji na nivou tipa. Ovi parametri su dovoljni za određivanje tipa zemljišta u redu automorfnih zemljišta.
2. Specifični parametri za karakterizaciju zemljišta na lokalitetu
Specifični parametri omogućavaju karakterizaciju zemljišta na lokalitetu za tipove zemljišta iz reda hidromorfnih, halomorfnih i antropogenih zemljišta.
Shodno situaciji na terenu, potrebno je da se otvori pedološki profil do 2 m dubine ili do čvrste stene ili do podzemne vode. Svojstva zemljišta koja je potrebno ispitati obuhvataju ispitivanje opštih parametra i određivanje sastava vodorastvorljivih i adsorbovanih katjona (Ca2+, Mg2+, K+ i Na+), vodorastvorljivih anjona u zemljištu i podzemnoj vodi, kao i određivanje elektroprovodljivosti vodnog ekstrakta, zatim dubinu i oscilacije nivoa podzemne vode, kao i dubinu nepropusnog horizonta.
Antropogena zemljišta, odnosno zemljišta izmenjena pod uticajem čoveka kroz poljoprivrednu aktivnost ili kao posledica delovanja industrije, kao i različiti vidovi degradiranih zemljišta, u domaćem klasifikacionom sistemu nisu svrstana u redove, već kao klase u okviru svakog reda. Kod tih zemljišta je potrebno ispitati uticaje i dejstva poljoprivredne proizvodnje kroz određivanje sadržaja lako pristupačnog fosfora i kalijuma, ukupnog azota, sabijenosti, ostataka pesticida, erozionih procesa, smanjenja biodiverziteta, mikrobiloških svojstava. Kod zagađenih zemljišta je potrebno odrediti na osnovu tipa zagađenja i sadržaje ukupnih i pristupačnih oblika teških metala, sadržaj anjona u zemljištu i podzemnoj vodi, postojane organske zagađujuće supstance, organo-metalna jedinjenja, azbest, ugljovodonika naftnog porekla (frakcije C6-C40), radionuklide i patogene organizme.
DRŽAVNA MREŽA MONITORINGA ZEMLJIŠTA
1. Kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta za monitoring zemljišta u državnoj mreži
Izbor lokaliteta državne mreže monitoringa zemljišta se bazira na praćenju stanja i kvaliteta zemljišta u presečnim tačkama mreže kvadrata 16 x 16 km, kao i na nivou tipa zemljišta u okviru te mreže. Postavljanje tačaka se vrši korišćenjem pedološke karte Republike Srbije u razmeri 1:50000.
Pri izboru pozicije lokaliteta uzima se u obzir sledeće:
1) presečne tačke mreže kvadrata 16 x 16 km, uz korekciju u odnosu na najzastupljeniji tip zemljišta;
2) najzastupljeniji tipovi zemljišta u kvadratu 16 x 16 km;
3) način korišćenja zemljišta;
4) reljef;
5) blizina lokalnog izvora zagađenja, kao i prisustvo drugih rizika od degradacije;
6) mogućnost lakog prilaza lokalitetu;
7) stečene planske obaveze, koje neće sprečiti da se lokalitet u projektovanom ciklusu monitoringa može trajno pratiti sa nepromenjenim baznim postavkama.
2. Način uzimanja uzoraka zemljišta u državnoj mreži monitoringa
Za svaki tip zemljišta u okviru kvadrata 16 x 16 km vrši se izbor reljefne konfiguracije terena koja na najbolji način predstavlja to zemljište. Posle izbora reljefne konfiguracije, obeležava se kvadrat dimenzija 25 x 25 m i deli na 25 kvadrata dimenzija 5 x 5 m. Na ivici kvadrata 25 x 25 m otvara se pedološki profil do 2m dubine ili do čvrste stene ili do podzemne vode. Ostali kvadrati se koriste za uzimanje uzoraka zemljišta iz bušotina koje se otvaraju u preseku dijagonala kvadrata dimenzija 5 x 5 m. Slučajnim odabirom uzimaju se uzorci iz šest kvadrata po horizontima koji se identifikuju na osnovnom profilu (Slika 1 - Šematski prikaz uzimanja uzoraka zemljišta u državnoj mreži). Od šest uzoraka iz svakog horizonta formira se kompozitni uzorak. Broj kompozitnih uzoraka jednak je broju horizonata u pedološkom profilu. Svako sledeće otvaranje pedološkog profila se obavlja na drugoj ivici kvadrat 25 x 25 m, a svako sledeće uzimanje uzoraka zemljišta se vrši u drugih šest kvadrata dimenzija 5 x 5 m, vodeći računa da ne dođe do ponavljanja.
Pojedinačno uzorkovanje zemljišta na određenim tačkama na lokalitetu se obavlja pedološkom (holandskom) sondom iz svakog horizonta definisanog u opisu unutrašnje morfologije zemljišta.
Slika 1 - Šematski prikaz uzimanja uzoraka zemljišta u državnoj mreži
3. Izbor parametara za monitoring zemljišta u državnoj mreži
Opisivanje pedološkog profila zemljišta koje se prati vrši se u skladu sa Priručnikom za opis zemljišta Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO, 2006), a obuhvata sledeće podatke:
1) opšte podatke o lokalitetima na kojima se obavlja monitoring zemljišta;
2) opis pedogenetskih faktora: matični supstrat, klima, reljef, prirodna vegetacija područja, način korišćenja zemljišta;
3) opis spoljašnje morfologije zemljišta: stenovitost površine, skeletnost, površinska iscvetanja soli, proces erozije, pokorica, površinske pukotine i vodoleže;
4) opis unutrašnje morfologije zemljišta (opis pedološkog profila): broj i dubina horizonata u zemljištu, izgled donje granice horizonata, zastupljenost, veličina, oblik i vrsta skeleta, procena teksture zemljišta, stepen humifikacije biljnih ostataka, boja zemljišta, prisustvo i boja mazotina, identifikacija oksido-redukcionih procesa u zemljištu, sadržaj lakorastvorljivih soli, pH vrednost zemljišta, procena sadržaja organske materije, procena sadržaja karbonata i njihov oblik, procena sadržaja gipsa i njegov oblik, procena vlažnosti zemljišta, procena gustine suvog zemljišta (zapreminske mase), procena strukture i konzistencije zemljišta, procena ukupne poroznosti, prisustvo i prečnik korenova i ostala biološka svojstva, procena prevlaka, procena zbijenosti-cementacije, neorganska novoobrazovanja, miris zemljišta i procena umetaka antropogenog porekla.
Ispitivanje uzoraka zemljišta obuhvata utvrđivanje sledećih svojstava:
1) fizička svojstva zemljišta: mehanički sastav zemljišta, gustina suvog zemljišta (zapreminska masa), gustina čvrste faze, ukupna poroznost, retencija vode pri različitim pritiscima, brzina vodopropustljivosti, struktura i tvrdoća zemljišta;
2) hemijska svojstva zemljišta: kiselost zemljišta (aktivna kiselost pH u H2O, supstituciona kiselost pH u 1M KCl, hidrolitička kiselost), sadržaj CaCO3, CEC (kapacitet izmenjivih katjona), stepen zasićenosti bazama, sadržaj organske materije, ukupni azot i sumpor, sadržaj pristupačnih mikro i makro elemenata u zemljištu, nitrati, ukupni teški metali i potencijalno toksični elementi, ostaci pesticida*, elektroprovodljivost**, hemijski sastav podzemne vode**;
3) mikrobiološka svojstva zemljišta (aktivnost dehidrogenaze i CO2 produkcija).
* ispituju se samo kod poljoprivrednih zemljišta.
** ispituju se kod hidromorfnih i halomorfnih zemljišta.
LOKALNA MREŽA MONITORINGA ZEMLJIŠTA
1. Kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta za potrebe monitoringa zemljišta u lokalnoj mreži
Monitoring zemljišta na nivou lokalne mreže uspostavlja se za praćenje kvaliteta zemljišta na teritoriji autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, a pre svega treba da obuhvata merna mesta koja nisu uvrštena u program državnog monitoringa.
Izbor lokaliteta za monitoring na nivou lokalne mreže zavisi od specifičnih uslova svake lokalne samouprave, pri čemu treba voditi računa o prisustvu i rasprostranjenosti dominantnih pritisaka koji dovode do degradacije zemljišta pretežno pod uticajem čoveka (erozija, zagađenje, sabijenost i narušavanje fizičkih svojstava, gubitak organskog ugljenika i biodiverziteta, salinizacija, alkalizacija, acidifikacija, klizišta i poplave, prekrivanje zemljišta i dr.).
Kriterijumi za određivanje broja i rasporeda mernih mesta na nivou lokalne mreže su:
1) tip zemljišta;
2) način korišćenja;
3) reljef;
4) blizina lokalnog izvora zagađenja i vrsta zagađenja (industrijski kompleksi, deponije, saobraćajnice i dr.), kao i prisustvo drugih rizika od zagađenja i degradacije zemljišta;
5) položaj parkova i površina za rekreaciju;
6) položaj pedagoških ustanova;
7) blizina izvorišta vodosnabdevanja;
8) mogućnost lakog prilaza lokalitetu;
9) stečene planske obaveze, koje neće sprečiti da se lokalitet u projektovanom ciklusu monitoringa može trajno pratiti sa nepromenjenim baznim postavkama.
2. Šeme uzimanja uzoraka zemljišta u lokalnoj mreži monitoringa
Uzorkovanje zemljišta u lokalnoj mreži se vrši prema šemama uzorkovanja datim u standardu SRPS ISO 18400-104 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 104: Strategije.
3. Izbor parametara za monitoring zemljišta u lokalnoj mreži
Ukoliko se otvara pedološki profil opisivanje zemljišta se vrši u skladu sa Priručnikom za opis zemljišta Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO, 2006), a obuhvata sledeće podatke:
1) opšte podatke o lokalitetima na kojima se obavlja monitoring zemljišta;
2) opis pedogenetskih faktora: matični supstrat, klima, reljef, prirodna vegetacija područja, način korišćenja zemljišta;
3) opis spoljašnje morfologije zemljišta:stenovitost površine, skeletnost, površinska iscvetanja soli, proces erozije, pokorica, površinske pukotine, vodoleže;
4) opis unutrašnje morfologije zemljišta (opis pedološkog profila): broj i dubina horizonata u zemljištu, izgled donje granice horizonata, zastupljenost, veličina, oblik i vrsta skeleta, procena teksture zemljišta, stepen humifikacije biljnih ostataka, boja zemljišta, prisustvo i boja mazotina, identifikacija oksido-redukcionih procesa u zemljištu, sadržaj lako rastvorljivih soli, pH vrednost zemljišta, procena sadržaja organske materije, procena sadržaja karbonata i njihov oblik, procena sadržaja gipsa i njegov oblik, procena vlažnosti zemljišta, procena gustine suvog zemljišta (zapreminske mase), procena strukture i konzistencije zemljišta, procena ukupne poroznosti, prisustvo i prečnik korenova i ostala biološka svojstva, procena prevlaka, procena zbijenosti/cementacije, neorganska novoobrazovanja, miris zemljišta i procena umetaka antropogenog porekla.
U lokalnoj mreži monitoringa zemljišta ispituju se sledeći parametri:
1) mehanički sastav zemljišta;
2) kiselost zemljišta (aktivna kiselost pH u H2O, supstituciona kiselost pH u 1M KCl);
3) sadržaj CaCO3;
4) kapacitet izmenljivih katjona;
5) stepen zasićenosti bazama;
6) sadržaj organske materije;
7) ukupni teški metali i potencijalno toksični elementi.
U zavisnosti od načina korišćenja zemljišta u lokalnoj mreži, po potrebi, ispituju se i sledeći parametri:
1) fizička svojstva zemljišta: gustina suvog zemljišta, gustina čvrste faze, ukupna poroznost, retencija vode pri različitim pritiscima, pristupačna voda, brzina vodopropustljivosti, struktura i tvrdoća;
2) hemijska svojstva zemljišta: hidrolitička kiselost zemljišta, ukupni azot i sumpor, sadržaj pristupačnih mikro i makro elemenata u zemljištu, pristupačni teški metali i potencijalno toksični elementi, elektroprovodljivost*, hemijski sastav podzemne vode*, anjoni i katjoni u zemljištu, ugljovodonici naftnog porekla (frakcije C6-C40), policiklični aromatični ugljovodonici (PAH), ostaci pesticida, polihlorovani bifenili (PCB), hlorfenoli, isparljivi halogeni ugljovodonici, isparljivi aromatični ugljovodonici;
3) mikrobiološka svojstva zemljišta: aktivnost dehidrogenaze i CO2 produkcija;
4) ostali parametri.
* ispituju se kod hidromorfnih i halomorfnih zemljišta.
LISTA PARAMETARA, METODA I STANDARDA ZA MONITORING ZEMLJIŠTA
Uzorkovanje zemljišta u državnoj mreži se vrši prema standardima: ISO 18400-102 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 102: Odabir i primena tehnika uzimanja uzoraka, SRPS ISO 18400-104 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 104: Strategije, SRPS ISO 18400-202 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Preliminarno istraživanje i SRPS ISO 18400-205 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 205: Smernice o postupku istraživanja prirodnih, skoro prirodnih i kultivisanih lokacija.
Uzorkovanje zemljišta u državnoj mreži može se vršiti i prema standardima SRPS ISO 10381-2 Kvalitet zemljišta - Uzimanje uzoraka - Deo 2: Smernice za tehnike uzimanja uzoraka i ISO 10381-4 Kvalitet zemljišta - Uzimanje uzoraka - Deo 4: Smernice o postupku istraživanja prirodnih, skoro prirodnih i kultivisanih lokacija.
Uzorkovanje zemljišta u lokalnoj mreži se vrši prema standardima: ISO 18400-102 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 102: Odabir i primena tehnika uzimanja uzoraka, SRPS ISO 18400-104 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 104: Strategije, SRPS ISO 18400-202 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Preliminarno istraživanje i ISO 18400-203 Kvalitet zemljišta - Uzorkovanje - Deo 203: Istraživanje potencijalno zagađenih lokacija.
Uzorkovanje zemljišta u lokalnoj mreži se može vršiti i prema standardima SRPS ISO 10381-2 Kvalitet zemljišta - Uzimanje uzoraka - Deo 2: Smernice za tehnike uzimanja uzoraka i ISO 10381-5 Kvalitet zemljišta - Uzimanje uzoraka - Deo 5: Smernice o postupku istraživanja urbanih i industrijskih lokacija u pogledu kontaminacije zemljišta.
Priprema uzoraka za analizu se obavlja u skladu sa standardom SRPS ISO 11464 Kvalitet zemljišta - Prethodna obrada uzoraka za fizičko-hemijske analize.
Tabela 1 - Lista parametara, metoda i standarda za ispitivanje fizičkih svojstava zemljišta, sa dubinama i intervalima uzorkovanja
Parametar |
Metoda/tehnika |
Referentna dokumenta/izvor metode |
Dubina merenja |
Interval uzorkovanja (godine) |
Mehanički sastav zemljišta |
Internacionalna A i B metoda |
* |
Svi horizonti/sve fiksne dubine |
10 |
Gustina suvog zemljišta (zapreminska masa) |
Cilindri po Kopeckom |
SRPS EN ISO 11272 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Maksimalni kapacitet zemljišta za vodu |
pF 0 po Kopeckom - gravimetrijski (0 kPa) |
SRPS ISO 11274 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Poljski vodni kapacitet |
pF 2,5 pressure plate extractor (33 kPa) |
SRPS ISO 11274 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Prekid kapilarne veze |
pF 3,8 pressure membrane extractor (625 kPa) |
SRPS ISO 11274 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Tačka venuća |
pF 4,2 pressure membrane extractor (1500 kPa) |
SRPS ISO 11274 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Fiziološki aktivna i lakopristupačna voda |
Računski |
SRPS ISO 11274 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Gustina čvrste faze zemljišta i ukupna poroznost |
Piknometar, obračun |
SRPS ISO 11508 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Kapacitet zemljišta za vazduh |
Računski |
SRPS ISO 11465 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Brzina vodopropustljivosti |
Serijsko određivanje permeametrom |
ISO 17313 |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
5 |
Stabilnost agregata |
Metoda po Savinovu |
* |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
** |
Tvrdoća zemljišta |
Merenjem penetrometrijskog otpora |
* |
Humusni i podhumusni horizont/sve fiksne dubine |
** |
* Metode istraživanja i određivanja fizičkih svojstava zemljišta. Novi Sad: Jugoslovensko društvo za proučavanje zemljišta (JDPZ), Priručnik za ispitivanje zemljišta, Grupa autora, Đ. Bošnjak, ur. (1997).
** Interval ispitivanja zavisi od gustine suvog zemljišta i vodno-vazdušnih osobina zemljišta i dr.
Tabela 2 - Lista parametara, metoda i standarda za ispitivanje hemijskih svojstava zemljišta, sa dubinama i intervalima uzorkovanja
Parametar |
Metoda/tehnika |
Referentna dokumenta/izvor metode |
Dubina merenja |
Interval uzorkovanja (godine) |
pH u H2O i 1M KCl, (CaCl2) |
Elektrometrijsko određivanje |
SRPS ISO 10390 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Sadržaj CaCO3 |
Šajblerov kalcimetar - volumetrijsko određivanje |
SRPS ISO 10693 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
10 |
Hidrolitička kiselost |
y1 Modifikovana metoda po Kappen-u |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
CEC (kapacitet izmenjivih katjona Na+, K+, Ca2+, Mg2+) |
Metoda sa amonijum-acetatom i natrijum acetatom (pH=7) AAS (za zemljišta pH >7) i metoda po Kappen-u(T) (za zemljišta pH<7) (za zemljišta pH >7) |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Suma izmenjivih baznih katjona (S) |
Metoda po Kappen-u |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Stepen zasićenosti bazama (V%) |
Računski (S/T*100) |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Sadržaj organske materije |
Bihromatna metoda po Tjurinu, metoda po Kotzmanu (oksidacija organske materije kalijum permanganatom) ili određivanje suvim sagorevanjem |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Ukupni azot |
Modifikovana metoda po Kjeldalu, suvim sagorevanjem |
SRPS ISO 11261 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Ukupni sumpor |
Suvim sagorevanjem |
SRPS ISO 15178 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
NO3- |
Jonska hromatografija ili ekstrakcija u 2M KCl, kolorimetrijski |
SRPS ISO 14255 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Pristupačni mikro i makro elementi u zemljištu: P2O5, K2O, Fe, Cu, Zn, S, Mn |
AL-metoda po Egner-Riehm-u, metoda po Olsenu (za zemljišta pH >7), metoda po Trougu, DTPA, EDTA |
* |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Teški metali i potencijalno toksični elementi: Al, As, B, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, Se, Sn, Sr, Zn (ukupni i pristupačni) |
Ekstrakcija u carskoj vodi (ukupni elementi) i DTPA-TEA na pH 7,3 ili Melih-3 ekstrakcionom rastvoru (pristupačni elementi); AAS ili ICP- OES |
SRPS ISO 11047 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
ECe (elektroprovodljivost zemljišnog ekstrakta) |
Elektrometrijsko određivanje (samo za hidromorfna i halomorfna zemljišta) |
SRPS ISO 11265 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Anjoni i katjoni u zemljištu: (SO42-, NO2-, CN-, CO32-, HCO3-, Cl, NH4+, K+, Na+, Ca2+, Mg2+) |
1:10 vodeni ekstrakt; Ekstrakcija sa KCl-om, ekstrakcija sa CaCl2. Određivanje jonskom hromatografijom (IC), analizatorom sa neprekidnim protokom (CFA), spektrofotometrija |
ISO/TS 14256-1 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Postojane organske zagađujuće supstance: policiklični aromatični ugljovodonici (PAH), ostaci pesticida, polihlorovani bifenili (PCB), hlorfenoli |
Tečna i gasna hromatografija |
ISO 18287 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Isparljivi aromatični ugljovodonici, isparljivi halogeni ugljovodonici |
Gasna hromatografija |
SRPS EN ISO 22155 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Ugljovodonici naftnog porekla (frakcije C10-C40) |
Gasna hromatografija |
SRPS EN ISO 16703 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
Hemijski sastav podzemne vode na dubini do 2 m (pH, ECw, K+, Ca2+, Mg2+, Na+, CO2-, HCO3-, Cl-, SO42-, NO3-, NO2-, PO43-) |
Potenciometrijski, konduktometrija određivanje na AAS, jonska hromatografija |
SRPS EN ISO 10523 |
Svi horizonti/fiksne dubine |
5 |
* Priručnik za ispitivanje zemljišta JDPZ, Grupa autora, M. Bogdanović, ur, (1966).
Tabela 3 - Lista parametara, metoda i standarda za ispitivanje mikrobioloških svojstava zemljišta, sa dubinama i intervalima uzorkovanja
Parametar |
Metoda/tehnika |
Referentna dokumenta/izvor metode |
Dubina merenja |
Interval uzorkovanja (godine) |
Aktivnost dehidrogenaze |
Metoda sa trifeniltetrazolijum hloridom (TTC), |
SRPS EN ISO 23753-1 |
Ah/0-30 cm |
5 |
CO2 produkcija |
Supstrat indukovana respiratorna metoda |
SRPS EN ISO 14240-1 |
Ah/0-30 cm |
5 |
Statistička obrada vrednosti parametara koji se dobijaju monitoringom zemljišta vrši se korišćenjem trofaktorijalne analize u kojoj se posmatraju tri faktora (vreme, lokacija, horizont) za svaku sistematsku kategoriju zemljišta i za svaki parametar.
Za obradu podataka dobijenih monitoringom koriste se i multivarijacione analize, korelacione analize, analiza varijanse (ANOVA) i geostatističke metode, u zavisnosti od vrste i potrebe istraživanja.
OPŠTI ELEMENTI ZA OCENU RIZIKA OD DEGRADACIJE ZEMLJIŠTA
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od erozije* |
Tip zemljišta |
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od smanjenja organske materije iz zemljišta* |
Tip zemljišta |
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od zbijanja |
Tip zemljišta |
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od zaslanjivanja i/ili alkalizacije |
Tip zemljišta |
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od klizišta |
Tip zemljišta |
Elementi za identifikaciju oblasti sa rizikom od acidifikacije |
Tip zemljišta |
* Prikupljanje podataka i izrada indikatora vezanih za eroziju zemljišta i sadržaj organskog ugljenika u zemljištu vrši se u skladu sa metodologijom datom u Tehničkom uputstvu za prikupljanje podataka za eroziju zemljišta i podataka o organskom ugljeniku u zemljištu za Evropu kroz EIONET mrežu.